Changeling (Clint Eastwood, 2008) *****

Ik heb het voorrecht gehad om de laatste vier door Clint Eastwood geregisseerde films in de bioscoop te zien en dat waren stuk voor stuk uitstekende films. Het is een figuur die al jaren niks vernieuwend meer doet, maar dat is wellicht ook wat al te veel gevraagd voor een hoogbejaarde man, maar dat ‘gebrek’ aan vernieuwing vangt hij ruimschoots op door de kwaliteit en vakmanschap van zijn films. Gelukkig past ‘Changeling’ gemakkelijk in dat rijtje, het is zelfs een van zijn beste films.

Aan het begin van de film wordt ons verteld dat de film gebaseerd is op waargebeurde feiten en zo’n statement roept bij veel mensen altijd nogal merkwaardige reacties op. Het is een beetje vergelijkbaar met iets als een boekverfilming, waarbij mensen dan gaan roepen dat de film niet goed is omdat hij op allerlei punten afwijkt van het boek, alsof dat op welke manier ook een esthetisch criterium kan zijn. Als er een vertaalslag plaatsvindt van het ene medium naar het andere, dan moet er dus ook exact dat plaatsvinden: een vertaalslag. Een film hoeft dus op geen enkele wijze trouw te zijn aan zijn bron, de maker heeft alle vrijheden om de bron aan te passen op manieren die hij noodzakelijk acht. Filmfilosoof Stanley Cavell heeft het ooit eens mooi geformuleerd en noemde ‘[the] text not a source, but a sea, from which various items – treasures, corpses, shells, weeds, more or less at will – were lifted and heaped on the shore of big entertainment.’ Dus als een film gebaseerd is op een waargebeurd verhaal hoeft dat niet te betekenen dat letterlijk iedere gebeurtenis in de film ook echt zo plaatsgevonden heeft, er is simpelweg altijd dramatisering nodig om de bijna willekeurige ‘echte’ gebeurtenissen te vertalen naar een dramatisch pakkend verhaal – verschillende waargebeurde gebeurtenissen achter elkaar geplakt vormen geen film. En het lijkt me duidelijk welke reden Eastwood heeft gehad om te vermelden dat deze film ‘waar gebeurd’ is en dat is het feit dat ‘truth is stranger than fiction’. Weinig mensen lijken er bij stil te staan dat vreselijk veel dingen die in het dagelijks leven gebeuren niet dramatisch geloofwaardig zijn als ze als zodanig in een film gepresenteerd worden. En het lijkt me duidelijk dat ‘Changeling’ zo’n ‘ongeloofwaardig’ verhaal is, wat geloofwaardigheid verkrijgt doordat de bron geen fictie maar werkelijkheid is.

Het is zeer verhelderend om deze film naast dat belachelijke prul van Fernando Meirelles te leggen, ‘Blindness’, om te zien hoe maatschappijkritiek op verschillende manieren gebruikt kan worden. Beide films zijn namelijk beiden duidelijk maatschappijkritisch en stellen iets aan de kaak, maar het verschil zit hem allereerst in de toon, van prekerig in ‘Blindness’ tot onderdrukt in ‘Changeling’. ‘Blindness’ gebruikt het persoonlijke drama als achtergrond voor de maatschappijkritiek, terwijl ‘Changeling’ de maatschappijkritiek als achtergrond voor het persoonlijke drama gebruikt – ze zijn dus elkaars tegenpolen. Waar de eerste film vervalt in lachwekkend grootste, abstracte gebaren die iets willen zeggen over de menselijke aard en daar in al zijn megalomanie niet in slaagt, daar zegt Eastwood vele malen meer doordat hij het juist zoekt in de kleine, menselijke problemen.

Een ander zeer positief punt van Eastwood is zijn visuele stijl, welke in zijn afgelopen vijf films nu altijd hetzelfde maar ook altijd bijzonder effectief geweest is. In een sober kleurenpalet, hoofdzakelijk gedomineerd door groen, blauw en uitgebleekt wit en met een montagetempo dat duidelijk terugkijkt naar Klassiek Hollywood, heeft Eastwood een bijzonder passende stijl voor zijn films gevonden. Zijn films zijn nooit vreselijk vrolijk, zonder echter te vervallen in al te depressieve toestanden en daarom is die sombere stijl zo toepasselijk; het is een stijl die toch duidelijk aanwezig is, zonder constant de aandacht op zichzelf te vestigen. Eastwood vertrouwt godzijdank voldoende op zijn verhaal en de menselijke emoties in zijn films, dat hij ze niet hoeft vol te plamuren met de quasi-kunstzinnigheid of het quasi-stilisme dat je de laatste jaren zoveel ziet (entree ‘Blindness’), om daarmee te verhullen dat die films verder niets zeggen. En dat is toch zeker een verademing te noemen. ‘Changeling’ is met afstand de beste film van het jaar.