Gosford Park ****1/2

Regie: Robert Altman (2001)

Deze film zag ik voor de eerste keer in de bioscoop tijdens zijn normale release, het was destijds mijn eerste Robert Altman film en ik vond het een uitstekende film. Toen wist ik dus nog zo goed als totaal niets van hem en had ik zeker niet kunnen bevroeden dat ik zo'n persoonlijke band zou ontwikkelen met dat cynische oude baasje. Nu, meer dan 5 jaar later zag ik de film opnieuw in de bioscoop en gepakt en gezakt met een behoorlijke kennis van de rest van zijn oeuvre zag ik een bijna totaal andere film. Een ding was hetzelfde gebleven: ik vond het nog steeds een uitstekende film, misschien nog wel meer dan destijds.

Een van de wat minder vaak over gesproken vernieuwingen die Altman in de jaren '70 in de Amerikaanse film doorvoerde, was zijn deconstructie en re-inventie van het klassieke genre. Hij nam bestaande genres en hun regels en conventies en ging ermee aan de slag als een olifant door de porseleinkast. Zo nam hij bijvoorbeeld de Western onder handen met 'McCabe and Mrs. Miller', de film noir met 'The Long Goodbye' en de buddy film in 'California Split'. In 'Gosford Park' neemt Altman de klassieke murder mystery onder handen en het resultaat is uiterst verfrissend te noemen, want Altman is simpelweg nooit geinteresseerd in wat het centrale onderwerp van de film zou moeten zijn: de moord en de vraag wie het gedaan heeft. Er zijn meerdere aanwijzingen voor deze bewering aan te dragen, maar de meest duidelijke lijkt me gewoon de ronduit komische (Inspector Clouseau) wijze waarop Altman zijn detective te werk laat gaan en de bijrol waarnaar hij hem gedegradeerd heeft. Verder is er uiteraard de modernistische subplot met de Amerikaanse filmproducent laat spreken over de Charlie Chan muder mysteries, een duidelijk commentaar op de film zelf. Tijdens de eerste kijkbeurt had ik grote moeite om alle karakters en hun vele kleine subplotjes te kunnen volgen, ik had soms geen flauw idee meer wie wie nu was en waarom wie nu wat deed. Nu had ik exact hetzelfde gevoel en begreep ik dat dit exact de bedoeling was van Altman: door zoveel personages en intriges in de film te verwerken en de meeste ervan nooit uit te werken, steekt Altman de draak met de traditionele structuur van de murder mystery, waarin de kijker allerlei aanwijzingen krijgt wie de dader zou kunnen zijn en op basis daarvan moet proberen om zelf de dader te achterhalen. Het is Altman ten voeten uit: we nemen bestaande vormen en structuren, gaan ermee aan de slag en deconstrueren het totdat we iets volledig persoonlijks krijgen. Hij gebruikt zijn verhaal dan ook enkel als excuus om heerlijk de draak de steken met de upper class en haar conventies.

Visueel gezien is de film ontzettend helder, opvallend helder zelfs voor Altman. De camera is veel minder rusteloos dan gebruikelijk en er is zo goed als geen enkele zoom te bekennen, toch een van de handelsmerken van Altman. In plaats hiervan brengt hij het geheel in beeld met rustige en vloeiende camerabewegingen, wat verklaard kan worden dankzij de statige en plechtige aard van de omgeving waarin de film zich afspeelt en ik vind deze heldere beeldtaal ontzettend toepasselijk voor deze film. Het geeft ook nog eens een mooi contrast met de warrige structuur van het verhaal, chaos versus structuur.

De film duurt 137 minuten, maar vloog werkelijk voorbij als in een oogwenk, zelden heb ik een film zo snel voorbij zien vliegen. Er gebeurt vanalles en toch eigenlijk helemaal niets, de film is ontzettend traag, maar vliegt toch voorbij en weet constant te boeien. 'Gosford Park' kent dat typische vloeiende gevoel wat alleen de echte grote meesters in de herfst van hun carriere weten te bereiken. Luis Bunuel bijvoorbeeld met 'La Charme Discret de la Bourgeoisie', Ingmar Bergman met 'Fanny and Alexander'. Het zijn allemaal films van mensen die exact weten hoe ze een verhaal vertellen moeten, hoe ze een film structureren moeten, het zijn de grand cru's van de Grote Meesters. Het schijnt dat Altman's laatste film 'A Prairie Home Companion' exact deze zelfde kwaliteit heeft en ik kan nu helemaal niet meer wachten tot zijn zwanenzang in de bioscoop komt. 'Gosford Park' is misschien geen essentiele Altman film, omdat het voor mij net een kleine persoonlijke touch miste (ik kan er niet exact mijn vinger op leggen), maar het is verder in alle opzichten een voortreffelijke film. Een film ook die enkel beter wordt naarmate je meer bekend met met Altman's oeuvre, omdat je dan ziet welke spelletjes Altman speelt en hoe hij met 'Gosford Park' toch een hoogst persoonlijke film heeft gemaakt.