Cremaster 3 *****

Regie: Matthew Barney (2002)

Matthew Barney is een van de meest verguisde en gevierde moderne kunstenaars van de laatste 10 jaar. Omdat er echter nauwelijks iets van hem op DVD verschenen is (enkel 'The Order', een stuk uit deze film) en zijn films ook niet dagelijks in de bioscoop draaien, was ik op 'The Order' na onbekend met zijn werk. Nu is daar gelukkig verandering in gekomen en ik kan zeggen dat 'Cremaster 3', een deel uit de vijfdelige 'Cremaster' cyclus een van de meest merkwaardige films is die ik ooit gezien heb en ik ben niet bepaald onbekend met vreemde films. Het is gelukkig ook een van de meest fascinerende films die ik ooit gezien heb.

Een film kun je het nauwelijks noemen, het is conceptuele kunst in het meest abstracte en extreme. Er is geen enkele vorm van dialoog en er is geen narratieve logica in de zin van persoon A doet B opdat C gebeurt. Het is echter absoluut geen chaos waarin zomaar wat gebeurt, integendeel. Het is een serie van sequenties die door thematische en geometrische elementen bij elkaar gehouden worden.

Het is ondoenlijk om iets als dit te omschrijven, maar ik zal een sequentie kort samenvatten om een impressie te geven: een soort van blauwe vrouw onder het slijk en slijm wordt door vijf jongens van aflopende lengte opgepakt en naar een grote lege hal van het Empire State Building (vrijwel de gehele film speelt zich af op verschillende verdiepingen van dit gebouw) gebracht. In de hal staat een grote zwarte auto waar de vrouw ingelegd wordt en waar ook een zwarte kraai in zit. Een vrouw die de gehele tijd achter een balie in een hoek zat, klimt op de auto en zwaait met een vlag. Ineens staan er vijf auto’s rondom de zwarte auto die achteruit om de beurt op de auto beginnen in te rijden, totdat de auto verschrompelt is tot een klein hoopje schroot. Welkom in de wondere wereld van Matthew Barney.

Ik heb het woord geometrie al even genoemd, want Barney lijkt enkel te denken in vormen. Alle decors en alle objecten in de film hebben een bepaalde vooraf bedachte vorm en zijn met wiskundige precisie gerangschikt. Ieder decorstuk op zich is al een soort van abstract kunstwerk en alle decors bij elkaar vormen en nog groter abstract kunstwerk. Barney bevolkt deze abstracte wereld met zeer vreemde figuren die een soort van taken uitvoeren op een gestileerde en welhaast ritualistische wijze. Er lijkt niets bij toeval te gebeuren, geen enkel object staat per ongeluk op een bepaalde plaats, alles lijkt van tevoren bedacht en berekend. Visueel moet je geen jumpcuts of rare fratsen verwachten; de camera observeert rustig met vloeiende camerabewegingen ofwel met zorgvuldig berekende composities waardoor vele shots op zichzelf ook weer abstracte kunstwerken vormen.

Barney vult de gehele film met vreemde samenstellingen of tegenstellingen. Auto’s die op een verdieping van een hoog flatgebouw een auto tot schroot rijden, het is natuurlijk niet logisch. Ik zou nog een hele waslijst kunnen geven met tegenstellingen of rare combinaties, maar de hele film zit er stampensvol mee. Het is juist deze merkwaardige combinaties in combinatie met die visuele harmonie die het werk zo’n prachtige innerlijke tegenstrijdigheid geven. Het is iets als een Joseph Beuys kunstwerk zeg maar: vreemde elementen samenbrengen en daarmee harmonie scheppen.

Het thematische element dat Cremaster 3 verbindt is Ierland. Niet alleen begint en eindigt de film er, ook typisch Ierse elementen als Guinness, de harp, Gaelic volksmuziek en de kleuren oranje en groen zijn terugkerende elementen in de film en geven de film een samenhang, wederom in combinatie met de geometrische elementen die Barney laat terugkeren. Het zijn nooit verbintenissen waar je direct de vinger op kunt leggen, maar Barney laat op zichzelf losstaande sequenties of geometrische vormen dusdanig terugkeren dat je het gevoel krijgt van samenhang, ook heb je aanvankelijk geen idee wat bepaalde gebeurtenissen gemeen hebben. De film duurt met zijn 3 uur ontzettend lang, zeker omdat er feitelijk niets gebeurt en toch verveelt de film geen moment. Dit komt omdat Barney constant een spanningsboog weet te creeeren. Hoewel spanning is misschien niet het geode woord, anticipatie is beter. Steeds ben je benieuwd wat voor merkwaardig expose er nu weer komt en hoe zich dat gaat ontwikkelen, want als je denkt dat het niet vreemder kan, worden je stoutste verwachtingen overtroffen. Verder gebruikt Barney binnen de sequenties op zeer intelligente wijze parallelmontage om spanning te ontwikkelen en daarmee ook op zichzelf losstaande gebeurtenissen te verbinden.

Hoewel de film vaak behoorlijk klinisch en afstandelijk is, is er ook ruimte voor humor en schoonheid. Bijvoorbeeld een sequentie waarin een barman gehinderd wordt door de meest bizarre dingen als hij een glas Guinness wil tappen heeft een bijna Jaques Tati-achtige slapstick kwaliteit en wordt bovendien geeindigd met een wonderschoon muzikaal duet voor piano en theremin. Maar de meeste schoonheid schuilt in de visuele genialiteit van Barney, want de geometrische composities en decors hebben simpelweg een zeer hoge esthetische factor.

Barney had het geluk al vrij vroeg in zijn loopbaan het lievelingtje te worden van het Museum Of Modern Art in New York, die hem zakken met geld gaven om zijn grote ambities te realiseren. Dit heeft veel kwaad bloed gezet, zowel bij mede avant-garde kunstenaars (die uiteraard zelf ook geld willen hebben) als bij vele tegenstanders die zijn films afdoen als onzin en het maar schandalig vinden dat dit soort ¢onzinnige kunstwerken¢ gesubsidieerd worden. Onzin of niet, Barney heeft simpelweg erg veel geld nodig om dit soort films te kunnen maken, want er is gewoon zeer veel voorbereiding, mankracht en materieel (dus geld) nodig om de precisie waarnaar hij streeft mogelijk te maken. Het heeft ook nog het bijkomende voordeel dat zijn films een bepaalde klasse en grandioziteit (bij gebrek aan een beter woord) krijgen die het geheel naar een hoger plan tillen.

Het is zeer moeilijk om dit soort films te verdedigen ten opzichte van tegenstanders en mensen die niets snappen van moderne kunst moeten dit soort films maar gewoon mijden. Eenieder die echter openstaat voor opmerkelijke kunst dient minstens een deel uit de Cremaster reeks gezien te hebben en hoewel ik dit deel niet kan vergelijken met de andere delen kan ik deze film van harte aanraden want het is een fantastische film. Het is absoluut geen lichte kost ,maar de unieke persoonlijke visie van Matthew Barney is zo indrukwekkend en wordt zo goed uitgewerkt dat ik soms ademloos in de bioscoop gezeten heb (dit geldt overigens niet voor iedereen, het spreekt welhaast voor zich dat een aantal mensen voortijdig de zaal verliet).

Uniek!