The Killing of a Chinese Bookie (John Cassavetes, 1976) *****

Deze merkwaardige anti-neo-noir is een van de meest experimentele en meest gedurfde werken van John Cassavetes en naar mijn mening is het ook een van zijn allerbeste. In veel opzichten is deze film het exacte tegenovergestelde van zijn voorganger, ‘A Woman under the Influence’, wat vooral terug te zien is in de hoofdpersonages van de twee films: waar Mabel Longhetti expressief, uitwaarts en extreem communicatief is, daar is Cosmo Vitelli juist enorm gesloten en inwaarts. Je zou Cosmo een merkwaardig soort kruising kunnen noemen tussen Josef von Sternberg en Hugh Hefner, omdat hij zich wanhopig probeert terug te trekken in zijn eigen fantasiewereld, zodat hij zich niet druk hoeft te maken om de realiteit – hij staat of zit ook hele delen van de film geheel of deels in de schaduw, alsof hij zich zelfs aan zijn eigen film wil onttrekken. Hij is niet alleen de eigenaar van zijn eigen nachtclub waar hij obsessieve controle over ieder aspect heeft en waarmee hij een persoonlijke Playboy fantasie creëert, ook het leven buiten die nachtclub probeert hij hetzelfde te behandelen; hij lijkt ervan overtuigd dat als je maar hard genoeg je best doet, maar voldoende stijl en verpakking op de wereld loslaat, dat je vervolgens gevrijwaard bent van de problemen van de realiteit, welke beduidend minder geairbrushed en gestroomlijnd zijn. Voor Cosmo is er enkel fantasie en in dit opzicht is hij rechtstreeks gemodelleerd op Sternberg en alsof de relatie nog niet duidelijk genoeg is bevat ‘Bookie’ een Sternberg verwijzing in de vorm van de foto van Marlene Dietrich in de kleedkamer. Voor Sternberg was realisme de grootste vijand, hij probeerde iedere relatie tussen de echte wereld en zijn zorgvuldig gecreëerde fantasiewereld te vernietigen. Voor Sternberg was er, net als voor Cosmo, geen plaats voor realiteit binnen kunst, dat waren twee strikt gescheiden werelden en Sternberg regeerde, net als Cosmo, met ijzeren hand over zijn illusie, hij had controle over ieder aspect. Het punt is natuurlijk dat de artiest Cassavetes diametraal tegenover Sternberg staat (wat wellicht de reden is dat beide figuren tot mijn absolute cineasten behoren): waar Sternberg zo hard mogelijk probeerde om realiteit uit de kunst te halen, daar streefde Cassavetes er constant naar om de realiteit weer in de kunst te stoppen. Het curieuze gevolg is dat het personage Cosmo Vitelli gevangen zit in de verkeerde film, want de film werkt in alle opzichten tegen zijn eigen hoofdpersoon en waar deze voor staat. Het is exact het ontlopen van zijn verantwoordelijkheid die Cosmo in de problemen brengt, alsof Cassavetes hem de rekening presenteert voor zijn gedrag. Daarnaast zijn er kleine discrepanties tussen Cosmo’s stijl en de representatie ervan, want hoe hard Cosmo ook probeert stijlvol te zijn, het lukt allemaal net niet, gesymboliseerd door de door hem geregisseerde performances in zijn stripclub die akelig amateuristisch en rommelig zijn. Maar zie ook die scène aan het begin waarin Cosmo de dames ophaalt en hij niet in staat is om de bloem op de jurk te spelden of in de auto als de pocherig geschonken champagnefles halfleeg en dus vermoedelijk een overblijfsel van de vorige avond in zijn club blijkt te zijn; constant slaat de film dergelijke kleine gaatjes in Cosmo’s ogenschijnlijke stijl en charme.

Zoals altijd is er een enorme openheid van de film, ieder poging tot kennis of begrip wordt gefrustreerd en de belangrijkste momenten worden bijna weggemoffeld – het is ook cruciaal in dit opzicht dat de titel verwijst naar zo ongeveer de enige relevantie actie in de hele film, althans actie zoals dat traditioneel in film begrepen wordt. Cassavetes deed altijd zoveel mogelijk moeite om duidelijke conclusies of interpretaties te vermijden, om de doodsimpele reden dat het leven niet zo simpel is als de meeste films ons willen doen geloven. Het leven is vreselijk complex, zonder overduidelijke conclusies of de mogelijkheid van abstracte kennis. Het is een constant proberen te begrijpen van jezelf, de mensen om je heen en de wereld an sich. En kunst moest trouw zijn aan de realiteit in de ogen van Cassavetes. Daarom stelt hij in deze film alles bewust zolang mogelijk uit. Kennis bij de kijker is ook stilstand, is een vaste positie en bij Cassavetes moet alles vloeien, draait het hele universum om processen en niet om resultaten. In erg veel opzichten heeft Cassavetes met ‘Bookie’ een film gecreëerd op de leest van Michelangelo Antonioni en diens nadruk op de temps morts, de dode momenten van het leven. De extreme traagheid en ogenschijnlijke doelloosheid van de film zal niet iedereen kunnen bekoren, maar mensen die bereid zijn zich er aan over te geven zullen een van Cassavetes’s meest unieke en atmosferische films zien en beleven.