Love Streams *****

Regie: John Cassavetes (1984)

Ik heb mijn intense bewondering voor de films van John Cassavetes nooit onder stoelen of banken gestoken en dit was na Gloria alweer de tweede film van Cassavetes die ik dit jaar in de bioscoop kon zien. Het was ook een film die ik nog nooit eerder had gezien, ‘Love Streams’, zijn formele zwanenzang en absoluut een van zijn beste. Of nog simpeler gezegd: een van de mooiste films die ik in mijn leven gezien heb.

Iets nieuws doet Cassavetes in deze film niet (op de droomsequenties na wellicht), hij doet hier gewoon wat ie al sinds ‘Shadows’ deed en dat hoort ook zo, want dat maakte hem zo uniek. Voor diegenen die het nog steeds niet weten: dit betekent een totaal disrespect voor alle regeltjes op het gebied van cinematografie, belichting, geluid etc. Als er een shot onscherp is, so be it. Als een dialoog even wat wegvalt, nou en? Want, zo zei Cassavetes ‘hoe kunnen acteurs nu echt hun diepste gevoelens tonen als ze zich druk moeten maken om waar ze mogen lopen omdat anders de belichting of de camera-instelling niet meer klopt?’ Het is veelzeggend bijvoorbeeld dat hij voor zijn meesterwerk ‘A Woman under the Influence’ nog een cameraman nodig had en hij een tweedejaars student van de American Film Institute kreeg. Na een paar dagen werk en slaande ruzie heeft Cassavetes de beste knul weggestuurd, want zelfs deze nog lang niet klaar zijnde student was al in zo’n mate conventioneel gevormd dat ie niet in staat was om datgene te doen wat Cassavetes wilde. Daarom stelde Cassavetes maar gewoon iemand achter de camera die nog nooit een camera vastgehouden had, want deze persoon had immers nog geen conventionele eigen ideeën over hoe je een film ‘behoort’ te filmen.

De cinema van Cassavetes is er dus een van imperfectie. Bewuste technische imperfectie dus, maar ook de imperfectie van de mens. Want het enige waar Cassavetes in geïnteresseerd was, was de mens en al zijn tekortkomingen. Als een van de weinige mensen in de cinema wist Cassavetes door te dringen tot het diepste wezen van de mens, hij legde de mens in al zijn glorie en met al zijn tekortkomingen angstig mooi bloot. Personages in zijn films kunnen stotteren, zichzelf verspreken, zichzelf tegenspreken, zichzelf aanstellen, zich gedragen als een volslagen idioot. Simpelweg omdat mensen dat kunnen doen in hun leven. Mensen zijn geen perfecte creaturen die altijd de juiste of logische beslissing nemen, mensen kunnen hoge toppen bereiken en vallen in diepe dalen en soms binnen een kort tijdsbestek. Zo dus ook in zijn films.

‘I have a one-track mind: all I’m interested in is love’, zei Cassavetes ooit en nergens is dat meer evident dan in ‘Love Streams’. De naam zegt het al. Is liefde een onstopbare stroom, een constant in flux zijnde emotie? Dat is de vraag die deze film stelt en het antwoord is uiteraard ja. De films van Cassavetes zitten altijd vol met onzinnige scènes en details, ze kunnen soms eindeloos lang doorgaan. Zijn hele oeuvre is een aaneenschakeling van momenten die op zichzelf nergens echt belangrijk zijn, maar gewoon een opname zijn van momenten die wij allemaal meemaken. Zijn films meanderen altijd en geen meer als ‘Love Streams’. Is liefde een meanderend, voorslepend fenomeen? Ja en ‘Love Streams’ ook. Bijna 2,5 uur duurt deze film en het zit vol met stomme, leuke, liefde, verontrustende, beschamende en onzinnige dingen zonder een duidelijke focus. Het kabbelt voor, het is soms dramatisch aangezet dan weer dramatisch volledig oninteressant, maar duurt geen seconde te lang. Ik barste tijdens de meest normale scènes in tranen uit, omdat ik bij het kijken van zijn films altijd weer een beetje verliefd word op Cassavetes en als ik verliefd word op Cassavetes dan word ik weer verliefd op het leven. Want zijn films ZIJN het leven. Ze doen me beseffen hoe mooi het leven kan zijn. En hoe vreselijk soms ook. Er is altijd depressie en ellende in Cassavetes, maar uiteindelijk ook altijd hoop en compassie, heel veel compassie.

Zijn films zijn vaak aangeduid met cinema verité. Je hebt ook nog zoiets als het Italiaans Neorealisme. Welnu, als die films realistisch zijn dan zou ik Cassavetes naturalistisch willen noemen. Naturel humanisme. Er zijn binnen de Amerikaanse cinema de laatste vijftig jaar niet ontzettend veel echte vernieuwers geweest, mensen die echt wat nieuws en anders deden. Ik denk dat je John Cassavetes samen met Robert Altman en Paul Morrissey zou kunnen beschouwen als de enige drie Amerikaanse regisseurs die echt wat vernieuwends en unieks deden.

Natuurlijk eindigen de films van Cassavetes niet. Ja, ze eindigen wel omdat de film ophoudt. Maar van een narratieve closure is natuurlijk nooit sprake; zijn films houden gewoon op en daarmee houdt ook het verhaal gewoon op, terwijl het echte leven verder gaat. ‘Love Streams’ kent het mooiste einde van alle Cassavetes films: op een zeer regenachtige avond zien we Cassavetes zelf (hij en zijn vrouw Gena Rowlands spelen zelf de hoofdrollen in de film) een raam uitkijken. Hij kijkt redelijk bedrukt, maar toch ook hoopvol. Zijn gezicht wordt enigszins vervormd door de regen die langs het raam stroomt, want het is van buitenaf gefilmd. Cassavetes heeft een sullige strooien hoed in zijn hand. Hij wuift met deze hoed richting de camera, richting ons. Zijn publiek. En loopt vervolgens weg. De film eindigt hiermee. Het is een waarlijk prachtig afscheid van een waarlijk uniek filmmaker, want het is zijn laatste karakteristieke film, die laatste komedie die hij maakte is een vreemde eend in de bijt. John Cassavetes heeft echt wat bijgedragen aan de filmwereld. Ach natuurlijk was hij een van de eerste onafhankelijke Amerikaanse regisseurs en baande daarmee de weg voor velen. En natuurlijk waren zijn technische vernieuwingen van belang en is die invloed nog steeds voelbaar. Natuurlijk was hij dé acteursregisseur bij uitstek die acteurs naar ongekende hoogten wist te stuwen. Maar daar liggen niet de grootste verdiensten van Cassavetes. Dat blijven zijn films. Want met zijn films schonk Cassavetes ons het leven. Het leven zoals het is. Hij groette ons in dit laatste filmshot. Ik groet u terug, John Cassavetes. Bedankt.