Casino *****

Regie: Martin Scorsese (1995)

Ik vond dat ik deze film dringend eens opnieuw moest zien en hij was nog indrukwekkender dan in mijn herinnering. Uiteraard is er de gebruikelijke stilistische flair van Scorsese, veel besproken en dat zal ik dus niet weer doen, hoewel hij in deze film echt op de toppen van zijn kunnen is. Wat mij in deze film het meest opviel en de meeste indruk op me maakte was de mise-en-scène, een zwaar aangedikte mengeling van extreme belichting, onnatuurlijke kleuren en heel veel gemaaktheid. Alles is onnatuurlijk, zo goed als de enige natuur die je ziet in de film is de woestijn -dode natuur- en het is ironisch dat tegen het einde als het te laat is voor iedereen er steeds meer natuur in beeld komt, je hoort zelfs vogels fluiten als Pesci vermoord wordt, de enige keer in de film dat je vogels hoort volgens mij.

De film weet met zijn nadruk op gemaaktheid en onnatuurlijkheid een prachtige kritiek te leveren op de leegheid van de karakters die in hun zoektocht naar zoveel mogelijk geld en macht uiteindelijk volledig fake en gevoelloos zijn. De hele film is een kritiek op het kapitalisme en materialisme: iedereen is zo druk bezig met alle aardse goederen dat ze overheerst worden erdoor: ze willen de controle hebben over hun goederen, maar in wezen worden ze zelf overheerst door die goederen, voor enige innerlijke diepgang is geen plaats in de wereld van ‘Casino’. De film is vakkundig ontdaan van emoties en de mensen die geportretteerd worden zijn net zo mechanisch en zielloos als de fruitautomaten waardoor ze omringd worden. De mise-en-scène zelf kent meer warmte en gevoel welhaast dan de personages die er in rond wandelen. De innerlijke leegheid van de personages wordt niet enkel weerspiegeld door hun omgeving van glimmende objecten, afstandelijke neonlampen en luxueuze goederen, de mensen zijn één met hun lege omgeving en Scorsese laat zijn personages soms samensmelten met de mise-en-scène op momenten waarin ze onderdeel worden van het decor (bijvoorbeeld Sharon Stone’s laatste moment op het einde in de hal waarin ze in een directe ode aan ‘Das Kabinett des Doktor Caligari’ samensmelt met de muur).

Boven: Das Kabinett des Doktor Caligari (1919) / Onder: Casino (1995)

Scorsese maakt het moeilijk om te identificeren met de karakters omdat ze allemaal zo mechanisch, walgelijk en onaangenaam zijn, er is geen personage dat warmte of menselijkheid uitstraalt, het is drie uur lang kijken naar verdorvenheid. Het is in zekere zin Scorsese’s ‘Salo’, moreel volledig verwerpelijk. Daarom is het des te indrukwekkender dat de film nergens verveelt en zelfs constant boeit, wat ik enkel op Scorsese’s superieure stijl kan schuiven. Natuurlijk is ‘Casino’ een meesterwerk, het is een van Scorsese’s beste en meest diepgaande films, maar ook een van zijn meest cynische en zwartgallige. Hij geeft hier een zeer pessimistische schets van de mensheid, een wereld waarin de leegheid van de ontkerkelijkte maatschappij in al zijn facetten op overdadige wijze getoond wordt in een stijl die net zo artificieel is als de wereld zelf. Waar het Christelijk geloof in vrijwel iedere Scorsese film een cruciale rol speelt is, schittert dat geloof in deze film door afwezigheid en ik kon niet anders dan voelen dat Scorsese toch minstens een deel van de problemen van zijn personages wijt aan een gebrek aan geloof. Als een soort moderne Jean-Jacques Rousseau lijkt Scorsese te roepen ‘terug naar de natuur’! of althans toch terug naar een wereld van menselijkheid, spiritualiteit en warmte. Want de kille en lege wereld van ‘Casino’ is geen prettige.

Het meest warme element uit de gehele film is misschien nog wel de onvergetelijke titelmuziek van Jean-Luc Godard’s ‘Le Mepris’ die Scorsese tijdens de aftiteling gebruikt, een film die ironisch genoeg ook al niet al te optimistisch is over de gesteldheid van de moderne mens en even fatalistisch van aard is. In ‘Le Mepris’ is er ook steeds een machtsspel, een constante strijd tussen liefde en lust, tussen echt gevoel en leegheid. Dus mijn eigen redenering volgend is ‘Casino’ een kruising tussen ‘Salo’ en ‘Le Mepris’. Zo, denk daar maar eens over na!