Fontane - Effi Briest ****

Regie: Rainer Werner Fassbinder (1974)

Deze film (met de volledige naam ‘Fontane - Effi Briest oder: Viele, die eine Ahnung haben von ihren Möglichkeiten und Bedürfnissen und dennoch das herrschende System in ihrem Kopf akzeptieren durch ihre Taten und es somit festigen und durchaus bestätigen’) scheen Fassbinder’s meest populaire en succesvolle film te zijn voor zijn internationale doorbraak met ‘Die Ehe der Maria Braun’ en dat kan ik maar moeilijk begrijpen, want dit is een van zijn meest weerbarstige en ontoegankelijke films. De film is gebaseerd op de gelijknamige roman van Theodor Fontane waarin een jonge vrouw in de 19e eeuw wordt uitgehuwelijkt aan een oudere man en haar plaats moet zien te vinden binnen de strikte sociale conventies van haar nieuwe omgeving. Het is materiaal dat volledig bij Fassbinder past, want de thema’s van emotionele uitbuiting of het hebben van macht over een andere persoon lopen als een rode draad door zijn complete oeuvre heen, het is een van de weinige constanten. Een andere constante zou je zijn stilistische onvoorspelbaarheid kunnen noemen, want iedere Fassbinder film ziet er totaal anders uit en hij past zijn stijl constant aan de materie van de film aan. Het is dus totaal niet verwonderlijk dat Fassbinder deze film met een literaire aanpak benadert, hoewel hij het tot in het extreme doorvoert: werkelijk alles is ingehouden en rustig: de zorgvuldige composities, de statig bewegende camera, een minimum aan montage, het gebruik van zwart-wit, de bijna blanco acterende acteurs, de zakelijke voice-over, het eindigen van veel scènes met een witte fade-out, alles is volledig aangepast aan de statigheid en striktheid van het onderwerp. Er gebeurt werkelijk niets in de 140 minuten die de film duren en Fassbinder creëert een hermetisch gesloten filmische wereld die perfect de gesloten sociale klasse waarin de film zich afspeelt reflecteert, waarbij het veelvuldige gebruik van spiegels de invloed van Douglas Sirk op zijn werk nog maar eens zichtbaar maakt. Alle moeite lijkt gedaan te zijn om iedere vorm van emotie of uitbundigheid uit te bannen - vergelijk dat maar eens met het kleurrijke en uitbundige ‘Lola’ bijvoorbeeld! Toch vond ik de film nergens saai en de verstillende sfeer had een zeer rustgevend, bijna hypnotiserend effect op me, een beetje Bela Tarr-light zeg maar.

Ik zou deze film feitelijk niemand willen aanraden, maar ook niet afraden. Het is visueel gezien een van zijn mooiste films, maar hij is ook ontzettend traag en diepzinnig. Voor Fassbinder adepten is dit in ieder geval de zoveelste interessante film van een ongekend talent, een man van wie ik met iedere film weer een nieuw facet ontdek.