Shonen *****

Regie: Nagisa Oshima (1969)

Uiteraard kende niet alleen Frankrijk een Nouvelle Vague maar had zo’n beetje ieder land zo’n opkomst van nieuw talent in de jaren ’60 en Japan is een van de meest vermaarde voorbeelden. Althans op papier, want de meeste films zien hier in het Westen zo goed als onbekend. Zo ook het werk van Nagisa Oshima, een van de lichtende voorbeelden van de stroming wiens werk zo goed als niet op DVD verschenen is. ‘Shonen’ AKA ‘Boy’ wordt beschouwd als een van zijn beste films en met reden! Het is namelijk een ongeëvenaard meesterwerk.

De film vertelt het verhaal van een jonge knul die door zijn ouders gedwongen wordt auto-ongelukken te faken om zodoende smartegeld binnen te slepen. Het duurde erg lang voordat ik in de film kon komen, maar langzaam maar toch heel erg zeker begon de film een diepe indruk op mij achter te laten. Ik was verbaasd over het feit dat ik me emotioneel maar niet kon binden aan de film, totdat ik besefte dat dit exact de bedoeling van Oshima was. Hij nodigt zijn kijkers niet uit om zich emotioneel te laten meevoeren, hij maakt het ze zelfs volledig onmogelijk. Het scenario is ontzettend repetetief: steeds weer zien we een ongeluk en de nasleep ervan. Keer op keer. Maar altijd op afstand en ook elliptisch, want relatief veel informatie wordt de kijker onthouden. Ook visueel houdt Oshima de kijker op een afstand. Bewegen doet hij zijn camera niet: alles is gefilmd middels statische long shots en iedere beweging binnen een scène wordt middels montage gerealiseerd. Niet direct een manier dus om de kijker in het verhaal te betrekken. En ineens begreep ik de genialiteit van Oshima hierin: we hebben hier te maken met een tranentrekkend verhaal over een jong ventje dat emotioneel en fysiek misbruikt wordt door zijn ouders en het had in de handen van vele regisseurs kunnen leiden tot een emotioneel Disney verhaaltje. Maar de kilheid, mimimalisme en afstandelijkheid waarmee Oshima zijn materiaal benadert heeft uiteindelijk juist het effect dat je de absurde en afschrikwekkende aard van de gebeurtenissen gaat beseffen en overpeinzen. De muziek is ook al zo vreemd: vaak dissonant en op momenten waarop je het niet verwacht en dialogen worden vaak overstemd door muziek. Dit is geen film die je meezuigt en die voor je denkt, maar een film die je dwingt om zelf te denken, constant tijdens het kijken van de film zelf al.

Na iets meer dan een uur komt Oshima ineens op de proppen met enkele camerabewegingen, kleurenfilters en documentaire-elementen, op een cruciaal snijpunt van het verhaal. Met een ijskoude blauwe kleurenfilter laat Oshima ons ineens wat voelen. Ik kreeg ineens het gevoel dat alleen de allergrootste films me kunnen bezorgen: mijn adem werd afgesneden, ik kreeg het warm, ik voelde de tranen opwellen en die merkwaardige mentale opwinding kwam weer. Toen besefte ik pas hoe goed de film was waar ik al een uur naar zat te kijken.

Ik ken weinig films die zo afstandelijk en tegelijkertijd zo intens zijn. Het is een film waarin de esthetische, formele en inhoudelijke aspecten hand in hand gaan, omdat ze zo op elkaar afgestemd zijn. Ze vormen een perfect huwelijk. ‘Shonen’ is terecht een klassieker van de Japanse New Wave en een film die letterlijk schreeuwt om een behandeling van Criterion of Masters of Cinema.