To Be or Not to Be *****

Regie: Ernst Lubitsch (1942)

Al direct toen ik deze film voor het eerst zag had ik een bijna onverklaarbare persoonlijke affiniteit met deze film en met iedere kijkbeurt wordt deze band enkel sterker. De fameuze Lubitsch Touch is in deze film erg duidelijk zichtbaar en deze gevleugelde term komt feitelijk neer op het idee van Lubitsch dat iedere persoon, ongeacht status, klasse, bekendheid of wat ook, zich minstens een keer per dag volledig voor schut zet. Zijn films zijn dan ook gevuld met bijzonder menselijke personages en zijn films zijn meesterlijke dissecties van de menselijke dwaasheden die onze wereld domineren. En is er een grotere menselijke dwaasheid denkbaar dan het fenomeen oorlog? Een van origine Duitse regisseur die tijdens de Tweede Wereldoorlog de draak gaat steken met Adolf Hitler, het lijkt een geschenk uit de hemel. Het meest bijzondere aan deze film vind ik iedere keer weer de vakkundige lijn die de film bewandelt tussen werkelijk briljante komedie en tragisch drama zonder naar een van beide kanten door te slaan. Lubitsch wist zich hier geholpen door een ingenieus scenario dat niet alleen het meeste haalt uit het reeds sublieme basisgegeven (een groep toneelacteurs moet letterlijk de rol van hun leven spelen in de oorlog), maar wat drama en humor zo sterk afwisselt en goed doseert dat je er bijna eng van zou worden. Vrijwel alle acteurs zijn geweldig in hun rol, maar de performance van Jack Benny wil ik bij deze toch echt uitroepen als een van de grappigste uit de gehele filmgeschiedenis, wat een prestatie! ‘To Be or Not to Be’ is samen met Chaplin’s ‘The Great Dictator’ de beste Hollywoodfilm over WOII gemaakt tijdens de oorlog zelf en zou een double bill opleveren om je vingers bij af te likken. En nu mijn passie voor Lubitsch weer helemaal opgerakeld is, moet ik wel het Lubitsch retrospectief in Filmmuseum Amsterdam bezoeken.