Blue Velvet *****

Regie: David Lynch (1986)

Deze film is al sinds jaren een van mijn favoriete films aller tijden, maar mijn laatste kijkbeurt dateerde alweer van enkele jaren terug, dus het werd weer eens tijd. Films opnieuw op DVD kijken neem ik tegenwoordig zelden meer de moeite voor maar als ze dan in de bioscoop te bezichtigen zijn, trek ik er meestal wel op uit, dus gisteren ook voor mijn favoriete Lynch. Het verheugt mij om te zeggen dat ‘Blue Velvet’ nog altijd dezelfde meesterlijke dissectie is van de ‘American Dream’, vermomd als een verknipte tienerfantasie of ziekelijke coming of age film. Ditmaal was ik zeer getroffen door de parallellen met Cronenberg’s eveneens sublieme ‘History of Violence’, vooral omdat beide films de dualiteit van de mens onderzoeken. De wetenschap dat ieder mens zowel een beest als god kan zijn loopt als een rode draad door het oeuvre van Lynch heen, innerlijke tegenstellingen zijn in zijn werk alomtegenwoordig en puurheid en verdorvenheid lijken bij hem altijd simpelweg twee kanten van dezelfde medaille te zijn. Dit thema van licht versus donker wordt al direct in de terecht geroemde openingssequentie prachtig gevisualiseerd: de beroemde ‘white picket fences’ en overdadig suikerige voorstelling van suburbian Amerika (die zwaaiende en breed glimlachende brandweerman in slowmotion doet mij iedere keer weer in lachen uitbarsten) contrasteert sterk met de camera die vervolgens letterlijk onder de grond induikt, de onderwereld van de insecten en het is deze tegenstelling tussen de vriendelijke buitenkant en de verdorven binnenkant die de rest van de film voordrijft. Morele en emotionele corruptie is in ‘Blue Velvet’ nooit ver weg, iedereen kan er slachtoffer van worden en wordt er ook slachtoffer van. Cruciaal in dit opzicht zijn de momenten dat Dorothy Vallens op dezelfde wijze als Frank Jeffrey vernedert als ze hem in de kast ontdekt en dat Jeffrey later haar mishandelt, waardoor duidelijk wordt dat van nature goede zielen dankzij hun omgeving gemakkelijk kunnen veranderen in dezelfde beesten als waar ze zelf aanvankelijk slachtoffer van geworden waren.

Het is natuurlijk grappig om te zien dat vrijwel de gehele film opgevat kan worden als een soort fantasie van Jeffrey, want de echt vreemde dingen gaan pas gebeuren als de camera het afgesneden oor in verdwijnt en eindigen ook weer met de camera die zich terugtrekt uit Jeffrey’s oor, wat de centrale plaats van dromen, fantasieën en onderdrukte gevoelens in Lynch’s oeuvre benadrukt. De Freudiaanse subtext die ook door veel van zijn werk heenloopt is hier ook zeer aanwezig, niet alleen middels het idee van onderdrukte gevoelens en imitatiegedrag zoals ik eerder opmerkte, maar ook door het wegvallen van een autoritaire vaderfiguur, waarmee de traditionele gezinsverhoudingen ernstig uit balans gebracht worden. Het is pas als Jeffrey’s vader in het ziekenhuis beland dat Jeffrey ‘in staat’ is om zijn eigen ziekelijke fantasieën de vrije loop te laten en het zal ongetwijfeld ook geen toeval zijn dat het ontvoerde gezin van Dorothy Vallens leidt tot haar emotionele problemen en ook de sadistische Frank zich vaak als een baby voorstelt en huilt om zijn moeder; alle emotionele problemen in ‘Blue Velvet’ lijken direct of indirect afkomstig te zijn van problemen van familiaire aard, merk op dat Lynch in ‘Eraserhead’ zijn angst voor het vaderschap verbeeldde, het is typisch voor Lynch om te spelen met dit soort traditionele waarden en normen om er zijn kenmerkende draai aan te geven.

Lynch heeft misschien films gemaakt die technisch mooier waren (‘Mulholland Drive’) of creatiever waren (‘INLAND EMPIRE’), maar ‘Blue Velvet’ blijft voor mij de kwintessentiële Lynch film: alle thema’s uit zijn andere films zijn ook hier al terug te vinden en nooit goot hij ze in zo’n compacte en bijtende vorm als ‘Blue Velvet’, voor mij nog altijd zijn grootste en meest subversieve werk.